Iedere procent minder verzuim levert in de zorg 12.500 arbeidskrachten op
Nieuwe zorgwekkende rapporten (o.a. van CBS en Berenschot) waren afgelopen tijd aanleiding voor de Tweede Kamer om over arbeidsmarktbeleid in de zorg te debatteren. De situatie met betrekking tot werkdruk, regellast, ziekteverzuim en uitstroom is verontrustend. In 2018 vertrok bijna 16% van de zorgwerknemers, in de GGZ was dit bijna één op de vijf. Het ziekteverzuim steeg verder naar bijna 6%. Er zijn ziekenhuizen met uitschieters van 30%. Zodra iemand zich beter meldt, valt de volgende collega uitgeput uit.
Het zijn de zoveelste rapporten. Niet alleen in de zorg, maar ook elders zijn recent noodklokken geluid. Er is inmiddels een lange rij van branches en beroepsgroepen waar een massaal opbranden dreigt. In ons werk bij onze klanten zien we het overal: het water staat velen aan de lippen. En het gaat hier niet alleen om leraren, politiemensen en verpleegkundigen, maar ook om groepen als rechters, wetenschappers, artsen en advocaten. De situatie in MKB- en grootbedrijf is vaak niet veel beter. Zijn we op weg naar een collectieve burn-out?
De Nederlandse samenleving vormt een welvaartsparadox. Ons land staat in de top 10 in vrijwel alle internationale rankings op het gebied van productiviteit, innovatie- en concurrentiekracht, maar ook persoonlijke ontwikkeling, welzijn en geluk. Overall zijn we na Zwitserland het beste land om in te leven. Tegelijkertijd kampt nu al meer dan 17% van de werknemers met burn-outklachten. Hoe kan dit?
Plat gezegd: we maken elkaar gek. En onszelf. De jaren ’10 brachten ons een zeer snel veranderende, complexe en onvoorspelbare wereld. Globalisering, individualisering en razendsnelle technologische ontwikkelingen, samengebald in smartphone en social media, geven ons ‘korte termijn fijn, maar lange termijn pijn’. De informatiestroom, het 24/7 aan staan, de alom aanwezige afleidingen en verleidingen veroorzaken chronische druk en stress.
Dit raakt ons zowel in ons sociale als zakelijke leven, maar wordt pijnlijk zichtbaar in de werkomgeving: weinig en slechte energie, uitval, uitstroom, burn-outs. De gevolgen hiervan raken de kwaliteit van het werk. Ze schaden reputatie en aantrekkelijkheid van bedrijven en branches, kortom de primaire bedrijfsprocessen. Het lerarentekort zou onmiddellijk zijn opgelost als er minder verzuim zou zijn. Het primair onderwijs heeft een tekort van 2.000 krachten, maar er zijn continu bijna 7.500 mensen ziek thuis. Als we zo doorgaan branden niet alleen mensen massaal op, maar gaat dat ook met hele bedrijfstakken en beroepsgroepen gebeuren.
‘Met een halvering van het ziekteverzuim is het lerarentekort opgelost’
In het Kamerdebat gaat het vooral over politieke, branchebrede afspraken over capaciteit en geld. Niet per se verkeerde oplossingen, maar wel volstrekt onvoldoende. Sowieso gaat de oplossing niet van boven komen. Onze ervaring is dat mensen meestal externe factoren aanwijzen als verklaring voor hun gedrag. ‘Het moet van de baas’, ‘zo gaat dat hier nou eenmaal’, ‘de klant is veeleisend’, etc. Dit zien we niet alleen op de werkvloer, maar ook in de directiekamer. Deze verklaringen zijn niet onwaar, maar er iets mee opschieten doe je ook niet.
Wat we nodig hebben om onze eigen vitaliteit, maar ook die van de organisatie waarin we werken en zelfs die van heel Nederland te versterken, is rust en ruimte. Ruimte om na te denken over ons gedrag, geleverde werkkwaliteit, keuzes en prioriteiten. Ieder voor zichzelf, maar juist ook met elkaar. In het team waarin je werkt, met collega’s, leidinggevenden, iedereen waarmee je samenwerkt.
In ons dagelijks werk bij klanten zien we dat de oplossingen die teams met elkaar bedenken, vaak verrassend dichtbij zijn. Een goede taakverdeling afspreken, stiltemomenten inbouwen, op tijd komen, niet onvoorbereid vergaderen, meetings zonder telefoon en laptop maar mét aandacht voor elkaar bijvoorbeeld, kunnen energieverlies en demotivatie snel verminderen. Voor de hand liggend? Ja! Daarom dus ook overal de dagelijkse praktijk? Absoluut niet! We verbazen ons keer op keer over de ronduit amateuristische manier waarop in veel organisaties gewerkt wordt.
Juist de ambitie, passie en gedrevenheid van veel mensen leiden tot survival en uiteindelijk burn-out. Even afstand nemen op het moment dat je het druk hebt, vereist grote zelfdiscipline. Dat moet getraind worden. Maar het begint met het besef dat je ‘even niks’ het meest nodig hebt als je agenda te vol zit. Boeddhisten zeggen: mediteer iedere dag 20 minuten. Behalve als je er geen tijd voor hebt, dan moet je er een uur van maken.
Welke maatregelen zouden de zorg – en andere bedrijfstakken – dus wél helpen? Stel teams in staat om met elkaar de problemen op te lossen. Op de werkvloer weet men het best wat daarvoor nodig is. Geef mensen daarvoor de ruimte, en ook de verantwoordelijkheid. Geef ze het vertrouwen. Het zal ze alleen maar meer motiveren, het werk leuker maken, en de kwaliteit van het werk ten goede komen.
