Zoals de trouwe lezer wellicht weet, beoefen ik sinds enige jaren de Stoïcijnse levenskunst. Maar toch sloeg de emotie weer even toe, toen ik het advies van de Monitoring Commissie Accountancy las. De aanbevelingen komen er in het kort op neer dat ze willen dat de overheid ingrijpt en dat er meer controle komt vanuit de AFM. Nu gaat het me niet per se om de accountancy sector, maar de reactie dat er ander gedrag afgedwongen moet worden met meer regels en toezicht, maakt me oprecht verdrietig. Zulke adviezen zijn in mijn ogen oliedom en bovendien nog gevaarlijk ook. Ik zal dit toelichten.
Vanuit de gedragsverandering weten we dat regels zeker niet intrinsiek motiveren. Bovendien is de regeldruk al enorm in de sector – meer regels gaan nog verlammender werken. Niemand durft meer een fout te maken, jaarrekeningen worden als hete aardappels doorgeschoven. De werkdruk, zo laat een rapport uit 2018 van Nyenrode over de jonge accountants zien, is al enorm en wordt hierdoor alleen nog maar meer omdat nog minder autonomie ervaren wordt. Het gevolg is dat ofwel meer mensen het vak verlaten of wel ziek, zeg maar burn-out worden. Het resultaat: minder mensen om het werk te doen, wat leidt tot mindere kwaliteit, wat leidt tot…? Ja natuurlijk, meer regels, u raadt het al. Een vicieuze cirkel waar we in terechtkomen.
Domme maatregel dus, maar ook gevaarlijk? Ja, zeer gevaarlijk. Als we de maximumsnelheid verhogen, komen direct de doorberekeningen tot hoeveel extra verkeersdoden dat zal leiden. Als we meer regels introduceren, wat leidt tot minder autonomie en daarmee meer stress, zeggen we daar niets over. Stanford University professor Jeffrey Pfeffer maakt maar al te duidelijk dat stress de grootste killer op aarde is. Maar omdat we niet rechtstreeks het verband kunnen leggen met maatregelen op het werk die tot deze stress leiden, reageren we er op als op klimaatverandering: ‘het zal wel aan anderen liggen, wat kan ík er nu aan doen? Het zal wel loslopen’. Kortom, adviezen die oproepen tot meer overheidsbemoeienis en meer controle werken niet en tasten onze gezondheid aan.
Wat kunnen we dan wel doen? De Stoïcijnse levenskunst is een actiegerichte filosofie, dus dat verdrietige gevoel heb ik snel om kunnen zetten in actie, zoals het schrijven van deze column, een interview met BNR Nieuwsradio (vanaf 51,21’’) en wat ongevraagd advies geven dat ik hier opneem.
Mijn suggesties en aanbevelingen aan de sector en de overheid zijn:
1. Een beetje begrip graag
We leven in een complexe wereld. Maar gek genoeg omarmen we ook een wereldbeeld waarin we die complexiteit willen beheersen, terwijl de toekomst onzeker is en de veranderingen snel gaan. Regels en wetgeving worden vaak ingehaald door de ontwikkelingen. Accountancy is complexer aan het worden. Zeker voor een multinational die met meerdere fiscale regimes te maken heeft, is er ruimte voor interpretatie. De druk op accountants vanuit klanten en de financiële sector is enorm – te laat aftekenen of bezwaar maken, leidt direct tot een daling van een beurskoers. En fouten maken lijkt niet meer te mogen, met een genadeloze Tweede Kamer en media die liever aandacht besteden aan wat er niet goed gaat. Laten we oppassen dat we accountants niet het vak uitjagen en een beetje begrip tonen.
2. Vertrouwen, de meeste accountants deugen
Indachtig Rutger Bregmans boek is het echt zo dat de meeste accountants deugen, en de medewerkers van de AFM en De Nederlandsche Bank ook. We willen allemaal goede betrouwbare informatie. Als we dat nu eens als uitgangspunt nemen? In hun primaire proces moeten accountants een gezond wantrouwen hanteren, maar we moeten oppassen dat het primaire proces niet de hele cultuur gaat beïnvloeden – wat overigens vaak gebeurt in organisaties. We hebben als mensen al een ‘negativity bias’ (een voorkeur om risico’s groter te maken), maar als we niet uitkijken, wordt het onwerkbaar.
Daarnaast moeten we niet alleen op accountants vertrouwen als we een jaarverslag lezen. Ligt de primaire verantwoordelijkheid niet bij de onderneming? Het is begrijpelijk dat een investeerder graag de accountant wil aanklagen als het bedrijf waar hij in geïnvesteerd heeft failliet gaat, maar het lijkt me sterk dat de oorzaak van een faillissement bij de accountant ligt.
3. Doe het samen
Eén ding is zeker, de toekomst is onzeker. We weten nog maar half wat er op ons afkomt door verdere digitalisering, artificiële intelligentie en de opkomst van supercomputers. Willen we ons laten leiden door machines, of zijn we bereid een lans te breken voor een menselijke maatschappij? Dan zullen we solidair met elkaar moeten zijn. Er zijn allerlei vormen van horizontaal toezicht mogelijk, constructieve werkvormen waarbij dilemma’s besproken worden. Denk ook aan roulatie van mensen van toezicht naar het vak en omgekeerd, om maar wat te noemen.
Het is om je dood te schamen, dat wij als volwassen mensen niet op een constructieve manier dit soort problemen kunnen aanpakken, maar ons moeten verschuilen achter regels.
