Tot vrijwel ieders verbazing zal in januari in de VS de inauguratie van president Donald J. Trump plaatsvinden. Niet de degelijke, ervaren, intelligente kandidaat werd tot machtigste persoon op aarde verkozen, maar de man die door velen gezien wordt als ongeïnformeerd, fact free en lomp. Die zich gedurende een campagne van anderhalf jaar heeft laten kennen als racist, vrouwenhater, klimaatontkenner en xenofoob. Volstrekt kansloos dus, zo dachten velen. Totdat het 8 november werd.
Hoe heeft dit kunnen gebeuren?
We leven in een wereld die razendsnel verandert, en tegelijkertijd steeds complexer en onvoorspelbaarder wordt. Zaken als globalisering, alsmaar toenemende en niet te stuiten macht van de financiële instellingen en de crises als gevolg daarvan, hebzucht en corruptie als drijvende krachten in politiek en bedrijfsleven, maken dat grote groepen mensen zich slachtoffer en afgeschreven voelen. Zij worden in hun bestaan bedreigd, soms letterlijk, en zien geen enkele mogelijkheid daar zelf iets aan te veranderen. Dit creëert op grote schaal angst, frustratie en woede.
De belangrijkste voorwaarde voor een vitale samenleving is een werkelijk gedeelde ambitie. Denk aan de heropbouw na de oorlog in Nederland. Een land, bruisend van energie, waar iedereen zich onderdeel van voelde. Samen op weg. De taak van politici is om vitaal leiderschap te tonen: een vitale ambitie formuleren en die handen en voeten te geven. Een toekomstbeeld te creëren dat inspireert en verbindt. Dat iederéén inspireert en verbindt, en geen groepen buitensluit.
Clinton slaagde daar niet in, Trump wel. Met dit verschil dat hij geen inspirerend toekomstbeeld creëerde, maar beelden uit het verleden gebruikte. Bij gebrek aan een lonkend nieuw perspectief, waarbij duidelijk wordt hoe iedereen deel gaat uitmaken van de droom, belooft hij de kiezer vooral zaken terug te geven. Het land aan de burgers teruggeven, banen terug te halen, terug naar voor het nucleair akkoord met Iran, terug naar kolen en olie, terug naar voor de moslims, latino’s en illegalen. Terug naar hoe het eens was. Make America great again. Het is politiek van ’terug en weer’.
Wanneer mensen onzeker zijn en niet weten waar ze heen gaan, klampen ze zich vast aan oude zekerheden. Wanneer leiders verzuimen met een verhaal te komen dat inspireert en verbindt, worden grote groepen mensen gevoelig voor dat andere geluid: terug naar die goede oude tijd. Politici die dat in deze hectische en chaotische wereld beloven, boren een electorale goudmijn aan.
Een wijze les voor de zittende machthebbers in Europa, en natuurlijk ook voor leiders in bedrijven en instellingen.
